ویکی‌مدرسه/دوره دوم متوسطه/شیمی (۱) (مشترک)/توضیحاتی در مورد کتاب «شیمی (۱)» و علم «شیمی»

ویکی‎کتاب، کتابخانهٔ آزاد
پرش به ناوبری پرش به جستجو

علم «شیمی»[ویرایش]

شیمی (در فارسی افغانستان و فارسی تاجیکستان: کیمیا) (به فرانسوی: Chimie) شاخه‌ای از علم است که به بررسی عناصر، ترکیب‌های ساخته شده از اتم‌ها، مولکول‌ها و یون‌ها، ساختار شیمیایی، خواص و رفتار مواد و تأثیر مواد برهمدیگر و همچنین تغییراتی که یک ماده در حین انجام یک واکنش با مواد دیگر از خود نشان می‌دهد، می‌پردازد.[۱]

واژه شناسی[ویرایش]

واژهٔ شیمی از کیمیا که نام یکی از علوم پنجگانه خفیه در دوران کهن است، اقتباس شده‌است. ریشه‌شناسی واژهٔ کیمیا، نشان از ستاک‌های مصری باستان و فارسی دارد. با این‌همه خاستگاه این واژه هرگز مشخص نبوده‌است.

محتمل‌ترین فرض بر ستاک واژهٔ کیمیا، ریشهٔ مصری باستان آن است. در زبان مصری باستان، کیمیا از واژهٔ خامه یا خَمِه به معنای زمینِ سیاه برگرفته شده‌است. پس از تسلط ایرانیان بر مصر در ۵۲۰ پیش از میلاد، این واژه به صورت کیمیا به شرق آمده است و پس از تسلط یونانیان در ۳۳۰ پیش از میلاد به صورت خومِیا (به یونانی: χυμεία) در یونانی نیز وارد گردیده است. در دوران تسلط خلافت اسلامی در خاورمیانه، به صورت الکیمیاء درآمده است و با جنگ‌های صلیبی به صورت الشمی (به انگلیسی: Alchemy) مجدداً به اروپا آمده است.

در زبان فارسی، شیمی یک ترانویسی از برابر فرانسوی است و نخستین بار در سال ۱۸۳۱ توسط میرزا صالح شیرازی در یک رسالهٔ علوم طبیعی که خود وی مرقوم داشته بود به‌کار برده شد که بعدها در مدرسهٔ دارالفنون با عنوان رسالهٔ طبیعیات تدریس می‌گردید.[۲]

تاریخ[ویرایش]

تاریخ شیمی به سلسله اتفاقاتی اطلاق می‌شود که از زمان باستان تاکنون برای دانش شیمی اتفاق افتاده‌است. تا ۱۰۰۰ سال پیش از میلاد، تمدن‌های باستان از ابزارهایی استفاده می‌کردند که سرانجام اساس تنوع شاخه‌های شیمی شدند. برای نمونه استخراج فلزها از سنگ معدن، سفالگری با استفاده از لعاب، تخمیر آبجو و شراب، تهیهٔ رنگدانه برای لوازم آرایشی و نقاشی، استخراج مواد شیمیایی از گیاهان برای دارو و عطر، تهیهٔ پنیر، ریسندگی، دباغی کردن چرم، تهیهٔ صابون از چربی، ساخت شیشه و ساخت آلیاژهایی مانند برنج.

در گذشته تلاش برای بیان طبیعت مواد و چگونگی دگرگونی آن‌ها ناموفق بود. دانش پیشرفته‌تر کیمیاگری نیز در این مورد ناتوان بود. به هرحال دانش کیمیا به کمک انجام تحقیقات اولیه و ثبت نتیجه‌ها، پایه‌گذار شیمی مدرن بود. تغییر نگرش در شناخت مواد، زمانی شروع شد که رابرت بویل در سال ۱۶۶۱ در کتاب شیمی‌دان شکاک میان شیمی و کیمیا تفاوت قائل شد. پس از آن شیمی با تلاش‌های آنتوان لاووازیه و ارائه قانون پایستگی جرم، به یک دانش تکامل‌یافته تبدیل شد. دغدغهٔ هر دو دانش کیمیا و شیمی شناخت طبیعت مواد و چگونگی دگرگونی آن‌ها بود، اما تنها شیمی از شیوه‌های علمی قوی بهره‌مند شد. با کوشش‌های ویژهٔ جوسایا ویلارد گیبز تاریخ شیمی با ترمودینامیک رابطهٔ عمیقی پیدا کرد.

تاریخ شیمی از آغاز تاکنون با صنعت رابطه‌ای مستقیم داشته‌است. در ابتدای دوران مدرن در اروپا، شیمی از ترکیب دانسته‌های باستان با فعالیت‌های دانشمندان مسلمان در قرون وسطی توسعه یافت. سپس شیمی در کنار فیزیک توانست ماهیت درونی مواد را شرح دهد. امروزه شیمی دانشی بسیار پیچیده‌است که بخش‌های زیادی با اهداف متنوع در زمینه‌های مختلف فناوری دارد.[۳]

کتاب «شیمی (۱)»[ویرایش]

کتاب «شیمی (۱)»، کتاب شیمی سال اول دبیرستان (دهم) برای رشتههای ریاضی و تجربی است و یکی از دروس تخصصی این دو رشته بهشمار میرود.[۴][۵] از این رو، این درس برای محصلان رشته تجربی و ریاضی اهمیت بسیاری دارد.

منابع[ویرایش]

  1. «شیمی - ویکی پدیا، دانشنامۀ آزاد». ویکی پدیا. بازبینی‌شده در ۱۲ ژانویه ۲۰۲۳. 
  2. «شیمی (واژه) - ویکی پدیا، دانشنامۀ آزاد». ویکی پدیا. بازبینی‌شده در ۱۳ ژانویه ۲۰۲۳. 
  3. «تاریخ شیمی - ویکی پدیا، دانشنامۀ آزاد». ویکی پدیا. بازبینی‌شده در ۱۳ ژانویه ۲۰۲۳. 
  4. «دروس اختصاصی کنکور ریاضی». کنکور آسان است. بازبینی‌شده در ۱۱ ژانویه ۲۰۲۳. 
  5. «دروس اختصاصی کنکور تجربی ۱۴۰۲». کنکور آسان است. بازبینی‌شده در ۱۱ ژانویه ۲۰۲۳.