آموزش زبان فارسی باستان/مقدمه

آموزش زبان فارسی باستان

مقدمه

کتیبه‌های هخامنشی

اولین نشانه‌های زبان فارسی (پارسی) باستانی را در سنگ نوشته‌های بیستون می‌توان دید که قدمت آن به حدود ۵۰۰ سال پیش از میلاد مسیح (۵۰۰ پ م) بر می‌گردد. این سنگ نوشته‌ها به دستور داریوش پادشاه هخامنشی ایجاد شدند. زبان فارسی باستان در زمان هخامنشیان به خط‌های میخی و آرامی نوشته می‌شد اما فارسی امروزین که از آن به وجود آمده است به خط پارسی-عربی نوشته می‌شود. بسیاری از واژه‌ها به مرور زمان تغییر کرده‌اند ولی هنوز هم می‌توان معنای بعضی از آن‌ها را متوجه شد مثلاً اَسمانم به معنی آسمان. در بسیاری از زبان‌های ایرانی، امروزه واژه‌هایی مشابه فارسی باستان یافت می‌شود.

امروزه علاوه بر زبان فارسی باستان، زبان‌های دیگری مانند سانسکریت، لاتین، یونانی باستان، ... نیز وجود دارند که اگرچه مرده‌اند اما بسیاری از افراد آن را می‌آموزند. در کاوش‌های تخت جمشید، نقش جهان، پاسارگاد، عیلام، شوش، همدان، وان (ارمنستان) و آبراه سوئز (مصر) آثار بسیاری از زبان فارسی باستان یافت شده است.

آثار به جا مانده

چنین به‌نظر می‌رسد که زبان پارسی باستان مدت‌ها پیش از دورهٔ هخامنشیان نیز تکلم می‌شد. نخستین سند زبان پارسی باستان کتیبه بیستون در حوالی کرمانشاه است که به فرمان داریوش یکم نوشته شده است. داریوش که این کتیبه از زبان او نقل شده، زبان به کار رفته در آن را زبان آریائی معرفی می‌کند. نوشته‌های بدست رسیده از این زبان در مناطق مختلف جهان مانند ایران (استان‌های خوزستان، بوشهر، کرمانشاه، فارس)، عراق، ترکیه، ارمنستان، مصر، رومانی و روسیه کشف شده‌اند. عمده آن‌ها به صورت کتیبه، سنگ‌نوشته و لوح بوده‌اند.

خطِ میخیِ هَخامنشی، خطی نیمه الفبایی، نیمه هجایی است افزون بر ۸ نشانه (ایدئوگرام) که برای واژگان پر کاربرد مانند شاه، کشور و اهورامزدا به کار می‌روند. خط میخی هخامنشی که دارای ۵۰ نشانه‌است، یکی از ساده‌ترین خطهای میخی است که در دوران باستان به کار می‌رفت. خطِ میخیِ هَخامنشی که برای نوشتن فارسی باستان از آن استفاده می‌شد، از چپ به راست می‌نویسد.

برخی از نوشته های فارسی باستان به خط آرامی نوشته شده است. آرامی خط بابل و سپس یکی از خط‌های رسمی هخامنشیان بود و در این دو امپراتوری نقش خط میانجی را بازی می‌کرد. از میان خط‌های کنونی جهان، الفبای عبری بیشترین تاثیر را از آرامی برده‌است.

خط آرامی که از راست به چپ نوشته می‌شد در دوره‌های بعد برای نوشتن فارسی میانه به صورت خط پهلوی استفاده شد. در دوره‌های بعد، خط پهلوی منشاء به وجود آمدن خط اوستایی شد که برای نوشتن اوستا از آن استفاده شد.