احیا قلبی ریوی پایه

اهمیت

سالانه هزاران ایست قلبی رخ می‌دهد که اکثر آن‌ها در خارج از بیمارستان است. با گذشت هر دقیقه از ایست قلبی احتمال بازگشت بیمار ۱۰ درصد کاهش می‌یابد. با آموختن نحوه برخورد با فرد دچار ایست قلبی تا پیش از رسیدن نیروهای امدادی، اقدامات لازم را انجام دهیم. فراموش نکنیم فردی که نیاز به کمک دارد ممکن است از عزیزیان ما باشد.

زمان طلایی برای آغاز احیای قلبی ریوی ۶ دقیقه است؛ لذا به طور کلی (نه صرفاً در تصادفات رانندگی) در صورت مواجهه با فرد بیهوش و خصوصاً اگر فرد در پیش چشم شما بیهوش شود، نباید فرصت را از دست داد.

* دستگاه AED در کشورهای پیشرفته در امکان عمومی موجود است. در ادامه مختصراً آمده است.

احیای قلبی ریوی

تذکر:

در زیر اصول صحیح احیای قلبی ریوی پایه (بر اساس دستور العمل ۲۰۱۵) آمده است، در صورتی که احساس می‌کنید آموختن همه آن کار مشکلی است در انتهای مطلب ساده ترین روش احیای قلبی (احیا تنها با دستها) آمده است.

احیای قلبی ریوی مجموعه اقداماتی است که در نبود عملکرد طبیعی قلب و یا دستگاه تنفس جهت حفظ اکسیژن رسانی به ارگان‌ها حیاتی فرد از جمله قلب ریه و مغز، انجام می‌شود. احیای قلبی ریوی دو نوع است:

الف) احیای قلبی ریوی پایه: نیاز به تخصص یا تجهیزات خاصی ندارد و هر کسی می‌تواند بیاموزد و در صورت لزوم، در هر جا بصورت انفرادی، دونفره و یا تیمی انجام دهد.

ب) احیای قلبی ریوی پیشرفته: در این نوع احیا، علاوه بر اصول و اقدامات احیای پایه، از داروها و تجهیزات ویژه استفاده می‌شود. این نوع احیا نیاز به یک تیم تخصصی (پزشک، پرستار و ...) دارد.

احیای قلبی ریوی پایه

احیا قلبی ریوی از سه بخش اصلی تشکیل شده است (CAB):

1. C =  Circulation» گردش خون
2. A =  Airway» راه هوایی
3. B =  Breathing» تنفس

۱) گردش خون: برای برقراری گردش خون در فردی که دچار ایست قلبی شده است باید ماساژ قلبی سریعاً آغاز شود. فراموش نکنید که قبل از آن کمک بخواهید. نحوه صحیح انجام آن به این صورت است که ابتدا فرد را روی سطح صاف و سفت قرار دهید. کنار بیمار زانو بزنید و پاشنه دست غیر غالب خود را روی یک سوم تحتانی جناغ (استخوان عمودی بین دنده‌ها) قرار دهید و دست غالبتان را روی آن قرار داده و انگشتان را در هم گره بزنید (تصویر ۱). سعی کنید فقط پاشته دست در تماس با قفسه سینه باشد و انگشتان را تا حد امکان جدا کنید. همچنین دستها، آرنج و کتف شما باید در یک راستا و عمود بر قفسه سینه بیمار باشد و برای وارد کردن فشار به قفسه سینه از خم کردن آرنج خودداری کنید و با حرکت کمر فشار وارد کنید (تصویر ۲) این کار باعث می‌شود علاوه بر این که نیرو به طور صحیح بر روی قلب وارد شود، دیرتر خسته شوید. در کودکان ۱ تا ۸ سال با یک دست (تصویر ۳) و در نوزادان (کمتر از یک سال) با دو انگشت اشاره و وسط (تصویر ۴)، به قفسه سینه فشار وارد کنید. باید با سرعت ۱۰۰ تا ۱۲۰ بار در دقیقه قفسه سینه را ماساژ دهید  (هر ثانیه دو ماساژ). و در هر ماساژ باید قفسه سینه فرد بزرگسال را ۵-۶ سانتیمتر فشرده شود. در کودکان ۱ تا ۸ سال، ۵ سانتیمنتر و در نوزادان زیر یک سال ۴ سانتیمتر (یا یک سوم قطر قفسه سینه).

۲) راه هوایی: یکی از علل شایع مرگ و میر در افراد بیهوش، افتادن زبان به ته حلق و انسداد راه هوایی ناشی از آن است. با وضعیت دادن به سر و گردن بیمار راه هوایی باز می‌شود. برای وضعیت دادن، بیمار را به پشت خوابانده و با یک دست پیشانی را به پشت و با دست دیگر چانه را بالا بیاورید. اگر زبان باعث انسداد شده باشد راه هوایی باز خواهد شد. (تصویر روبرو)

تذکر: حرکت دادن گردن در فرد مشکوک به آسیب گردنی ممنوع است و می‌تواند موجب قطع نخاع شود. در این گونه افراد پشت سر فرد بایستید. انگشت اشاره و میانی خود را بر روی انحنای استخوان فک قرار داده و به سمت داخل و بالا بکشید و همزمان انگشت شست را روی چانه بیمار قرار داده و به سمت پایین فشار وارد کند. (تصویر روبرو)

۳) تنفس: روش آن به این صورت است که با حفظ وضعیت سر و گردن (چنان که در بخش راه هوایی توضیح داده شد) دهان خود را در اطراف دهان فرد قرار داده و با دستی که پیشانی مریض را نگه داشته است، نرمی بینی بیمار را از دو طرف فشار دهید تا هوا از بینی خارج نشود. سپس هوای داخل ریه خود را طی ۱ ثانیه وارد ریه بیمار کنید؛ و سپس اجازه دهید خارج شود. با گوشه چشم به قفسه سینه بیمار نگاه کنید. اگر تنفس شما موجب بالا و پایین رفتن قفسه سینه بیمار شود، تنفس مؤثری بوده است در غیر این صورت با فشار بیشتری تنفس مصنوعی بدهید (نیاز نیست شدید باشد فقط حرکت قفسه سینه مشاهده شود). در نوزادان که دهان و بینی کوچک است، با دهان خود همزمان دهان و بینی نوزاد را پوشش دهید و بعد تنفس بدهید. (تصویر روبرو)

دفیبریلاتور خارجی خودکار (AED)

این دستگاه در کشورهای پیشرفته در اماکن عمومی و پر رفت و آمد وجود دارد. استفاده از آن بسیار آسان بوده و با وصل کردن لیدهای آن به بدن فرد بیمار و پیروی از دستورات صوتی دستگاه به راحتی می‌توان به کار برد. برای وصل کردن، هر لید را طبق علائمی که روی آن است در جای صحیح قرار دهید. یک لید در سمت راست و بالای قفسه سینه و دیگری در سمت چپ و پایین قفسه سینه (مطابق شکل). توجه کنید این که کدام لید در کدام طرف باشد باید مطابق علایم روی لیدها باشد. سپس دستگاه از شما می‌خواهد از بیمار فاصله بگیرید تا با دریافت امواج الکتریکی قلب و تحلیل آن‌ها، مشخص می‌کند که آیا بیمار قابل شوک دادن است یا خیر. به محض اینکه کار دستگاه در تحلیل امواج قلب، پایان یافت، ماساژ را بلافاصله شروع کنید. در صورت قابل شوک بودن دستگاه به صورت خودکار شارژ شده و پس از شارژ شدن هشدار می‌دهد که از بیمار فاصله بگیرید و دکمه تخلیه را بزنید، به محض هشدار فاصله بگیرید و با زدن دکمه تخلیه شوک را وارد کنید. بعد از واردکردن شوک بلافاصله ماساژ را ادامه بدهید تا زمانی که مجدداً دستگاه از شما بخواهد برای ارزیابی، از بیمار فاصله بگیرید آنگاه مانند قبل اقدام کنید.

ارزیابی بیمار و روش انجام احیا

ارزیابی بیمار

فرد را با صدای بلند صدا بزنید اگر پاسخ نداد چند ضربه به شانه او بزنید، اگر باز هم پاسخ نداد نبض و تنفس او را بررسی کنید. توجه داشته باشید ارزیابی باید کمتر از ۱۰ ثانیه انجام شود. اگر ظرف این ۱۰ ثانیه نتوانستید نبض او را پیدا کنید و بیمار تنفس واضحی ندارد، فرض را بر این بگذارید که نبض ندارد. برای بررسی نبض بهتر است از نبض گردن استفاده کنید و برای بررسی تنفس به علائمی مانند بالا و پایین رفتن قفسه سینه، صدای تنفس یا احساس گرمی هوای بازدمی و... توجه کنید.

الف) در صورتی که نبض و تنفس دارد، بیمار را در وضعیت بهبودی (در ادامه خواهد آمد) قرار دهید و با اورژانس تماس بگیرید؛ و تا رسیدن نیروهای امدادی هرچند دقیقه یک بار مجدداً بیمار را بررسی کنید و بر اساس شرایط اقدام کنید.

ب) اگر نبض دارد اما تنفس ندارد، سعی کنید با وضعیت دادن به سر و گردن بیمار از باز بودن راه هوایی مطمئن شوید و دو تنفس مصنوعی مؤثر به بیمار بدهید و سپس سریعاً با اورژانس تماس بگیرید. اگر بیمار همچنان باوجود باز بودن را هوایی، تنفس خود به خودی ندارد (اما نبض دارد) تا رسیدن اورژانس و یا بازگشت تنفس بیمار، هر ۵ الی ۶ ثانیه یک تنفس مصنوعی به او بدهید. در عین حال نبض بیمار را پایش کنید که در صورت قطع شدن نبض طبق شرایط (ج) عمل کنید.

ج) در صورتی که نبض ندارد، وقت را برای بررسی تنفس هدر ندهید، سریعاً با اورژانس تماس گرفته و کمک بخواهید. سپس سریعاً احیای قلبی ریوی (CPR) را آغاز کنید. توجه داشته باشید اگر کس دیگری حضور دارد از او بخواهید با اورژانس تماس بگیرد و خود احیا را شروع کنید. در غیر این صورت پس از گرفتن شماره ۱۱۵ گوشی را روی بلندگو گذاشته و همزمان که واقعه را برای اورژانس بیان می‌کنید، ماساژ قلبی دهید.

نکته: اگر نمی‌توانید نبض را چک کنید، در صورتی که بیمار تنفس ندارد یا تنفس غیرعادی دارد مجازید که ماساژ قلبی را آغاز کنید.

روش اجرا

در افراد بالای ۱ سال (کودکان و بزرگسالان) پس از هر ۳۰ ماساژ قلبی، ۲ تنفس مصنوعی بدهید. بین تنفس‌های مصنوعی ۲-۳ ثانیه مکث کنید (مجموع دو تنفس و فاصله آنها ۵ ثانیه) و سپس دوباره ۳۰ ماساژ و بعد ۲ تنفس مصنوعی و به همین ترتیب تا ۲ دقیقه (حدود ۵ سیکل ۳۰ به ۲) ادامه بدهید. سپس به مدت ۱۰ ثانیه بیمار را از نظر بازگشت نبض، ارزیابی کنید اگر نبض برنگشته است ۵ سیکل دیگر را انجام دهید و بعد ۱۰ ثانیه ارزیابی و به همین ترتیب. اما در نوزادان (زیر یک سال) نسبت ماساژ به تنفس ۱۵ ماساژ به ۲ تنفس است. اگر فرد دیگری وجود دارد که به شما کمک کند، یکی از شما مسئول ماساژ و دیگری مسئول تنفس شود و بعد از هر ۲ دقیقه (۵ سیکل)، همزمان با ارزیابی بیمار، جای خود را عوض کنید. یا اگر شرایط به گونه‌ای است که دادن تنفس مصنوعی مقدور نیست، به طور نوبتی ماساژ بدهید (هر ۲ دقیقه یک نفر). هرگاه در حین ارزیابی، نبض بیمار را حس کردید، احیا را متوقف و بیمار را در وضعیت بهبودی (ریکاوری) قرار دهید و تا رسیدن نیروهای امدادی مرتب از نظر تنفس و نبض ارزیابی کنید. در غیر این صورت تا رسیدن نیروهای امدادی ادامه بدهید.

توجه: در هر مرحله از احیا، AED در دسترس قرار گرفت سریعاً روشن و به بدن بیمار وصل شود و از دستورالعمل‌های آن پیروی شود.

وضعیت بهبودی (پوزیشن ریکاوری): قرار دادن بیمار در وضعیت بهبودی: بازویی که در سمت شما قرار دارد را با زاویه ۹۰ درجه در کنار بدن وی طوری قرار دهید که کف دست به سمت بالا باشد. زانویی که دورتر از شما قرار دارد را به سمت خود به نحوی بکشید که همان پا از زاویه مفصل و زانو خم شده و از روی پای دیگر مصدوم که صاف است رد شده روی زمین قرار گیرد. دستی دیگر را زیر صورت قرار دهید، بطوری که کف دست رو به زمین و چانه روی پشت دست باشد. شیب خروجی دهان به سمت کف اتاق است، بطوریکه در صورت وجود استفراغ یا خون از دهان خارج شود. چانه از قفسه سینه دور شود. این کار به باز شدن راه هوایی کمک می‌کند. روی مصدوم را بپوشانید و مرتب وی را از نظر تنفس و نبض چک کنید. مطمئن شوید مصدوم به پهلو قرار دارد. مصدوم را ترک نکرده و منتظر رسیدن اورژانس باشید.

تذکر: در افرادی که احتمال آسیب نخاعی دارند، مانند تصادفات، این کار ممنوع است. مگر این که به علت ترشحات زیاد، خون و یا استفراغ، احتمال بستن راه هوایی و خفگی وجود داشته باشد؛ که در این صورت باید با احتیاط و کمترین جابجایی انجام شود.

احیا تنها با دستها (HANDS-ONLY CPR)

اگر در حین حادثه به علت استرس و اضطراب و یا گذشتن مدت زیادی از آموختن مطالب فوق، نمیتوانید اصولی که ذکر شد را به خاطر بیاورید، در این صورت با مشاهده عدم پاسخ گویی بیمار و نداشتن تنفس یا غیر طبیعی بودن تنفس بیمار (نفس نفس زدن)، تنها دو مرحله را انجام دهید:

1. با اورژانس 115 تماس گرفته و کمک بخواهید.

1. قفسه سینه را محکم و سریع فشار دهید و تا رسیدن نیروهای امدادی ادامه دهید.

برخی نکات مهم در کمک‌های اولیه

۱) در تصادفات تنها در شرایطی اقدام به جابجایی بیمار کنید که خطری او را تهدید می‌کند و یا نیاز به احیای قلبی ریوی دارد و باید او را روی سطح صاف و سفت قرار دهید.

۲) از خوراندن هرگونه غذا و مایعات به افراد دچار سانحه خودداری کنید. این کار ممکن است موجب خفگی شود.

۳) در صورتی که فردی پس از تصادف برای لحظاتی بیهوش شد و سپس بیدار شد، حتماً برای بررسی بیشتر به مراکز درمانی منتقل شود زیرا احتمال خونریزی مغزی وجود دارد.

۴) خونریزی‌های فعال را با فشار مستقیم بر روی محل خونریزی کنترل کنید.

۵) در صورت وجود شکستگی‌ها استخوانی از تلاش برای هر گونه جابجایی اندام شکسته خودداری کنید و به هر شکل ممکن که می‌توانید اندام شکسته را بی حرکت کنید. جابجایی استخوان شکسته می‌تواند موجب قطع کردن رگهای خونی و خونریزی‌ها شدید شود.

۶) درصوتی که جسمی در بدن فرد فرو رفته است از خارج کردن آن خودداری کنید، اینکار می‌تواند موجب خونریزی شدید شود.