تاثیر اینترنت بر زندگی اجتماعی

اینترنت یکی از با نفوذ ترین تکنولوزی های جدید ارتباطی است که همه ابعاد زندگی بشر را تحت تاثیر عظمت نفوذ قرار داده است و به نوعی همه ابعاد حیات فردی و جمعی ما متاثر از این تکنولوژی ارتباطی و سایر تکنولوژی ها است.

توسعه جوامع به ویژه جوامعی که جهان سوم ، پیرامونی و توسعه نیافته نامیده شده اند، یکی از مقولات مهمی است که اینترنت در کند شدن یا تسریع آن تاثیر اجتناب ناپذیری دارد.

در این مقاله سعی شده است ابعاد مختلف تاثیر اینترنت بر توسعه جوامع بررسی شود .

تاریخچه اینترنت

بشر در حالی پای به هزاره سوم گذاشت که متفاوت از قرون و سال‌های گذشته باسیل عظیم جریان اطلاعاتی و دریای مواج اطلاعات همراه شده با دریایی که حاصل تکنولوژی‌های نوین ارتباطی و اندیشه بشر برای برداشتن مرزهای جغرافیایی است.

اینترنت یکی از این تکنولوژی‌های ارتباطی است، تکنولوژی که ابلاغ و اختراعش به اواخر دهه ۱۹۶۰ بر می‌گردد.

مسئولان و تصمیم گیران وزارت دفاع آمریکا (پنتاگون) در این سال‌ها پایه‌گذار سیستمی شدند در حالی که نمی‌دانستند در کمتر از ۴ دهه همه سیستم‌های زندگی بشر را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

نخستین بار اینترنت به منظور تمرکز زدایی از شبکه‌های ارتباطی، داشتن سیستم جایگزین اطلاعاتی و از همه مهمتر ایجاد جبهه تکنولوژیک در برابر قدرت اول بلوک شرق «شوروی سابق» پای به عرصه حیات گذاشت.

این تکنولوژی ابتدا به وسیله شبکه‌ای موسوم به آرپانت ایجاد شد و نخستین ایده‌های ایجاد آن را پائول باران در قالب مقاله‌ای ارائه داد. هم اکنون اینترنت سرمایه‌ای است جهانی، حاصل تلاش علمی، فنی، مالی، هنری، ادبی و سیاسی که از لحاظ سرعت، دقت، گستردگی اطلاعات، امکان برقراری در هر لحظه و هر جا از سایر تکنولوژی‌ها متمایز است.

بر اساس آمارها در سال ۲۰۰۵ میلادی، تعداد کاربران اینترنتی به ۸۵۰ میلیون نفر رسید که این میزان کل جمعیت جهان در زمان پیدایش اینترنت است.

تعاریف توسعه

توسعه در علوم و فرهنگ‌های مختلف در معانی مختلف آورده شده است.

توسعه از ریشه وسع بر وزن تفعله در زبان عربی است که در زبان فارسی و واژه‌هایی چون تکامل، پیشرفت رشد، تطور، تحول و .. به کار رفته است و بر آنچه که حرکت از وضعیت موجود به وضعیت مطلوب و یا حرکت از وضعیت کمتر مطلوب به مطلوب از آن تعبیر می‌شود، اطلاق می‌گردد.

دیدگاههای مختلفی درباره توسعه به عنوان هدف یا وسیله مطرح شده است.

اگر توسعه هدف فرض شود برای هر فردی معنای خاصی دارد و در این دیدگاه می‌تواند به پوچی منجر شود.

از دیدگاه دیگر توسعه باید وسیله باشد وسیله‌ای برای تکامل و پیشرفت به گونه‌ای که بهبود و توسعه اجتماعی، رشد فرهنگی، بهبود وضعیت اقتصادی و .. باید در خدمت توسعه و تکامل انسانی و وسیله‌ای برای تحقق آن باشد.

ارتباطات و توسعه، باید دیدگاههای خوشبینانه و بدبینانه ارتباطات و توسعه یکی از چالش برانگیزترین مباحث در علوم اجتماعی، اقتصاد، سیاست، فرهنگ طی ۵ دهه اخیر بوده است و مطالعه در این زمینه پس از جنگ جهانی دوم مورد توجه صاحبنظران قرار گرفته است.

در زمینه ارتباطات و توسعه دو دیدگاه عمده وجود دارد :

دیدگاه خوش بینانه، دیدگاه بدبینانه

در دیدگاه مثبت (خوشبینانه) که در رأس موضع گیری‌های آن نام افرادی چون شرام و راجرز دیده می‌شود و مبتنی بر الگوی حاکم یا الگوی علی وخطی است اصل بر این است که تسریع در رونق و بهره‌برداری از منابع، رونق اقتصادی نقش رسانه‌ها در توسعه اجتماعی و تأثیر این توسعه بر توسعه اقتصادی از پیامدهای مثبت ارتباطات و توسعه است.

اما از دیدگاه بدبینانه، ارتباطات، لزوماً توسعه را تسهیل نمی‌کند و مصرف زدگی و ایجاد نوعی وابستگی کشورهای جهان سوم و توسعه نیافته به کشورهای پیشرفته در بعد اقتصادی، خودباختگی، ازخودبیگانگی و اشاعه فرهنگ مهاجم و مسلط در فرهنگ‌های غیر بومی از پیامدها و تبعات منفی ارتباطات و توسعه محسوب می‌شود.

تأثیر اینترنت بر ابعاد مختلف توسعه

در خصوص دیدگاههای خوشبینانه و بدبینانه نسبت به ارتباطات توسعه اجمالاً مطالب آورده شد.

عده‌ای از صاحبنظران حوزه‌ها و علوم مختلف به تفصیل درباره پیامدهای مثبت و منفی تأثیرات در ابعاد مختلف توسعه اعم از سیاسی، فرهنگی، اقتصاد، اجتماعی و .. سخن گفته‌اند.

عده‌ای معتقدند که اینترنت به همان اندازه که در توسعه اقتصادی جوامع می‌تواند مؤثر باشد، در بعد فرهنگی می‌تواند هزینه‌های ناخواسته‌ای تحمیل کند که این هزینه‌ها در کشورهای پیرامونی، توسعه نیافته یا در حال توسعه به مراتب بیشتر است.

اینترنت و توسعه فرهنگی

اطلاع رسانی الکترونیکی ، ایجاد ارتباط آموزشی ، فراهم کردن زمینه پژوهشی و علمی در نقاط مختلف دنیا ، آموزش الکترونیکی، اتصال به کتابخانه های پیشرفته و غنی ، پژوهش از طریق مجلات و .. بخشی از پیامد ها و تاثیرات مثبت اینترنت در بعد فرهنگی است.

اما از سویی عده ای معتقدند که اینترنت در این حوزه تبعات منفی چون تضعیف ارزش های بومی ، تشدید بی هویتی ها و از خودبیگانگی ، مصرف گرایی و رشد فرهنگ مصرف ، رواج بد آموزی و مواد خلاف اخلاق ، عدم رعایت حقوق مولفان و خلاقان فرهنگی را در پی خواهد داشت.

اینترنت و توسعه اجتماعی

در حوزه توسعه اجتماعی، صاحبنظران از گسترش خدمات الکترونیکی، توسعه اشتغال، خلق اجتماعات و خودگردان گشودن افق‌های تازه بین اجتماعات و فرهنگ‌ها و … به عنوان ایعاد مثبت نفوذ اینترنت نام می‌برند؛ اما مواردی چون تبدیل انسان به موجودی تک بعدی و گوشه گیر، بیکاری و بیماری الکترونیک، شکل گیری زندگی اینترنتی در ارتباطات فردی بدون توجه به دنیای پیرامون، تهدید حریم شخصی افراد، حذف زندگی قبیله‌ای و ایجاد جماعت جهانی ارتباطات منفی ورود و نفوذ اینترنت در زمینه توسعه اجتماعی است.

اینترنت و توسعه سیاسی

صاحبنظران علوم سیاسی معتقدند که اینترنت در بعد توسعه سیاسی آثار مثبتی چون انتشار و کسب آزادانه اطلاعات ، تاثیر گسترده بر افکار عمومی و جهت دهی به آن اصطلاحات ساختاری کلی و جزئی در جوامع ، دموکراسی الکترونیکی ، ساماندهی انتخابات و .. به دنبال داشته است.

تبعات منفی نفوذ اینترنت در توسعه سیاسی هم مواردی چون تهدید حاکمیت ملی ، کوچک شدن حریم انسان هاست ؛ همچنین تحت تاثیر آن مفهوم دولت تغییر کرده و مفهوم جهان چند مرکزی ( نظریه مرکز – پیرامونی ) جایگزین جهان دولت محوری شده است؛ به طوری که با گسترش اینترنت عده ای از دانشمندان نظریه پایان جغرافیا را مطرح کرده اند.

اینترنت و توسعه اقتصادی

همان طوریکه گفته شد اینترنت بیشترین تاثیر مثبت را در بعد اقتصادی توسعه جوامع بر جای گذاشته است.

در این بخش بشر شاهد تحولاتی چون ایجاد اشتغال از راه دور ، بانکداری الکترونیکی ، خرید و فروش الکترونیکی ، تسهیل خدمات اداری و گمرکی ، تجارت در گردش ، بین المللی شدن بازار تولید ، تامین نیروی انسانی شرکت های بزرگ ، بررسی عمیق وضعیت اقتصادی در دنیای امروز ، تسریع در مبادلات اقتصادی ، دسترسی انسان به بازارهای جدید کاهش هزینه های خرید ، حذف کاغذ بازی ، سهولت در معرفی کالا ها ، ارتقای قدرت مشتری در برابر فروشنده بوده است. هزینه های ناخواسته نفوذ اینترنت در اقتصاد جوامع هم کم نیستند.

غنای اطلاعاتی و در اختیار داشتن نرم افزارهای لازم در کشورهای پیشرفته در نتیجه شکل گیری نوعی استثمار نامرئی تبلیغ زندگی مصرفی سرمایه داری ، ایجاد نوعی وابستگی کشورهای پیرامونی به مرکز و تشدید این وابستگی ، عمیق شدن حفره فقر بین جوامع فقیر و غنی و ... بخشی از تبعات منفی و هزینه های ناخواسته ورود اینترنت در اقتصاد جوامع محسوب می شود.

کشورهای توسعه نیافته و توسعه اینترنت

به نظر می‌رسد جریان نابرابر اطلاعات بین کشورهای مرکز و پیرامون به عرصه تکنولوژی‌های ارتباطی و از جمله اینترنت کشیده شده و مشکلات موجود به دغدغه جوامع مختلف به ویژه جوامع توسعه نیافته تبدیل شده است.

آمریکا محوری یکی از این مشکلات است؛ از لحاظ کاربران اینترنت ، پایگاهها و جهت جریان ترافیک اینترنتی این کشور بیشترین سهم را دارد که این سهم در سیاستگذاری ارتباطی هم نمود پیدا کرده است.

توزیع کاربران اینترنتی هم نا برابر است و در مواردی عدم توازن در این زمینه بسیار مشهود است؛ به عنوان مثال بر اساس آمارها در فرانسه تعداد میزبانان به اندازه تمامی آمریکای لاتین و حوزه دریای کارائیب است همچنین استفاده کنندگان اینترنت در نیویورک بیش از کاربران قاره آفریقاست. کمبود زیر ساخت‌ها مانع بزرگی در افزایش دسترسی به اینترنت در جوامع توسعه نیافته است که تجدید نظر در سیاستگذاریهای ارتباطی به ویژه در حوزه تلفن و ... را ضروری ساخته است.

عامل دیگر غالب بودن زبان انگلیسی در اینترنت است، بر اساس نتیجه یک تحقیق که توسعه مؤسسه internet society بیش از ۸۰ در صد صفحات اینترنت انگلیسی است در حالی که فقط زبان مادری ۵۷ در صد کاربران انگلیسی است.

غلبه انزوای فیزیکی و روانی عامل مهمی در این زمینه است و اغلب کشورهای در حال توسعه به دلیل مشکلات مذکور از انزوای اقتصادی و کمبود اطلاعات رنج می‌برند.

چه باید کرد؟

تقویت زیر ساخت‌های ارتباطی مانند: تلفن و ... پشتیبانی دولت‌ها ازکاربران اینترنت ، افزایش مشارکت بخش خصوصی، ارتقای بازار رقابتی خدمات اینترنتی، فراهم کردن آدرس مجازی پست الکترونیک برای تمام شهروندان، ایجاد زمینه دسترسی قابل قبول برای مدارس، دانشگاهها، کتابخانه‌ها و سایر موسسات علمی، پژوهشی و .. عمومی، باز شدن بازارهای ارتباطات راه دور بر روی طیف وسیعی از سرمایه گذاران در کشورهای توسعه نیافته و مواردی از قبیل راهکارهایی برای گسترش اینترنت به ویژه در حال توسعه و کاهش نابرابری‌های موجود است.

ایران در بین کشورهای جهان رتبه ۸۶ کشور را در زمینه دسترسی دیجیتال را داراست و در زمره کشورهای با دسترسی بالا قرار دارد ولی باز هم می‌توان با برنامه ریزیها و بودجه‌های کافی و مناسب، زمینه گسترش و دسترسی همگانی به اینترنت فراهم شود.

منابع

1. ای هوستون، داگلاس، آیا اینترنت می‌تواند جوامع باز جهانی را ارتقاء بخشد؟ ، ژانویه ۲۰۰۳ میلادی.
2. سولر، جان، چالش‌های شبکه اینترنت در راستای توسعه، اکتبر ۱۹۹۹.
3. یحیایی ایله‌ای، احمد، اینترنت و توسعه، ۱۳۸۴.
4. صمدی، مهدی، اینترنت ، انتشارات باشگاه اندیشه و منابع خبری دیگر ...