ویکی‌کتاب:راهنمای سره‌نویسی، تنوین

تصور کنید قصد دارید از روی خط عابر پیاده به سوی دیگر میدان بروید. آیا مجازید هر زمان دوست داشتید بدون توجه به ماشین‌ها از خط عابر پیاده گذر کنید؟ پاسخ منفی است زیرا تنها وجود خط عابر پیاده کافی نیست و باید به چراغ راهنما نیز توجه کنید. هر زمان که چراغ راهنما برای عابر پیاده سبز شد می‌توانید البته از روی خط عابر پیاده به سوی دیگر میدان بروید. اگر از چراغ قرمز عبور کنید ممکن است خدای ناکرده یک ماشین به شما بزند و شما را از پا در بیاورد (هر چند که از خط عابر پیاده عبور کرده باشید).

اگر رویداد ورود واژه‌های عربی به زبان پارسی را در حضور خط عابر پیاده‌ای بدانیم که در همه‌جا به واژه‌ها اجازه گذر داده است، دستور زبان پارسی مثل چراغ راهنمایی است که به ورود واژه‌های عربی همیشه چراغ سبز نشان نداده است. یک نمونه‌اش تنوین است. فرض می‌کنیم تعریف تنوین را می‌دانید و تا حدودی با آن آَنایی دارید. تنوین در زبان عربی سه نوع است: تنوین پیش ( ٌ )، زیر ( ٍ ) و زبر ( ٌ ) اما در زبان پارسی تنها یکی از انواع تنوین (زبر) وارد شده است و آن هم به صورتی نادرست چرا که در زبان عربی تنوین زبر نشانه قید نیست بلکه نشانه اسم نکره است. در زبان فارسی واژه‌هایی در نقش قید وجود دارند که به تنوین زبر ختم می‌شوند مثل فوراً که شما می‌توانید آن را به صورت فورن بنویسید (به دلیل نبود سایر انواع تنوین احتمال خواندن آن به صورت‌های اشتباه یعنی فورِن و فورُن وجود ندارد).

اگر فیلم‌هایی که دوره قاجار را روایت می‌کنید دیده باشید حتمن دقت کرده‌اید که چه قدر واژه‌های تنوین‌دار (مثل حکما، عجالتا، ...) به کار می‌برند. امروزه نیز هنوز شماری واژه با تنوین در زبان پارسی به کار می‌رود مثل معمولا، شفاها، متوالیا، جانا، حتما، تقریبا، احتمالا، مرتبا، مالا، ... که با وجود انواع مختلف پیشوندها (به -، در -، ...) پسوندهای قیدساز (-انه، -وار، -گونه، ...) به کار بردن این واژه‌های تنوین‌دار دیگر توجیهی ندارد.

یکی از مشکلاتی که برای نگارش تنوین زبر در زبان پارسی وجود دارد این است که معمولن بر روی پایه همزه نوشته می‌شود مثل عجالتا که در زبان عربی به صورت عجالته ممکن است نوشته شود و مشکل از جایی شروع می‌شود که اصلن همزه یک حرف پارسی دانسته نمی‌شود. پیشنهادهای جایگزین برای تنوین زبر می‌توانند پسوندهای -ی و -ه باشند مثل گاهی، گاهه، جانی، شفاهی، دوساعته، فوری، معموله، حتمه، حتمی، همیشه، ...

کسانی که می‌گویند اشتباهن اشتباه است و باید به صورت اشتباها نوشته شود اشتباه می‌کنند. به این مثال توجه کنید، واژه انگلیسی correspondence در فرانسه تبدیل شده است به correspondance و هر دو هم به یک معنا به کار می‌رود. کاری به این ندارم که اصل این واژه کجایی بوده و از کدام یک از این زبان‌ها به دیگری کوچ کرده است. اما چیزی که هست بالاخره در مقطعی، یکی از این زبان‌ها با تغییر یکی از حروف واژه، تلاش کرده است حساب خود را از زبان دیگر متمایز و این واژه را از آن خود کند.

اگر شما از کسانی هستید که تصور می‌کنند نوشتن نون تنوین به صورت بدون تنوین مسبوق به سابقه نیست باید بگویم سخت در اشتباهید، محمد پروین گنابادی، صادق هدایت، افشین دشتی، ... نام چند تن از نویسندگان معروفی است که این شیوه در نگارش‌هایشان دیده می‌شود. از سوی دیگر وجود واژه‌هایی مثل تلفنا، تلگرافا، ... با چنین نگارشی در زبان پارسی مسبوق به سابقه نبوده است و شاید در دوره قاجار و بعد از آن در زبان پارسی ایجاد شده‌اند. باور کنید اگر جلوی این جماعتِ مخالفِ سره‌گرایی نایستیم آخر سر به جای با رایانه، با ایمیل، با کیبورد و دیجیتالی باید بگوییم کامپیوترا، ایمیلا، کیبوردا و دیجیتالا!