کاربرد و روش‌های علم‌سنجی

علم سنجی چیست؟

علم‌سنجی از روش‌های آماری و اندازه‌گیری برای تعیین معیارهای رشد و توسعه علوم و سطوح گسترش و تأثیر آن در جوامع مختلف بشری اسستفاده می‌کند. این روش ابتدا در شوروی سابق پدید آمد و در کشورهای اروپای شرقی به ویژه مجارستان از این روش برای اندازه‌گیری کمی علوم در سطوح ملی و بین‌المللی و برای موسسات دولتی و خصوصی استفاده شد.

اولین کسانی که واژه علم‌سنجی را ابداع کردند دوبروف و کارنوا بودند آنها علم سنجی را به عنوان اندازه‌گیزی فرایند انفورماتیک تعریف کردند. انفورماتیک از نظر میخائیلف عبارت است از اصول علمی که به بررسی ساختار و ویژگی‌های اطلاعات علمی می‌پردازد و قوانین و فرایندهای این ارتباطات را مورد بحث قرار می‌دهد.

به دنبال مطرح شدن این علم دانشمندان برجسته دیگری از جمله کول، ایلز و هولم نیز از مقالات علمی به عنوان ملاکی برای مقایسه تولید علمی کشورهای مختلف استفاده کردند. آنها از این طریق تولیدات علمی کشورهای مختلف را از لحاظ کمی و کیفی با یکدیگر مورد مقایسه قرار داده و وضعیت کشورهای مختلف را در تولید اطلاعات علمی مشخص نمودند.

علم سنجی حوزه‌ای میان رشته‌ای است که به دلیل گستره دامنه خود طیف وسیعی از موضوعات را بررسی کرده و به مبحثی پویا و زنده محسوب می‌شود که با تمام جنبه‌های کمی علوم و تحقیقات علمی سرو کار دارد.

ارزشیابی کمی فعالیت‌های علمی که از عوامل مهم توسعه و پیشرفت محسوب می‌شود می‌تواند کمک بزرگی برای مسئولان و برنامه‌ریزان باشد تا بتواند بیشترین بهره‌وری را از منابع مالی و انسانی ببرند و در بهبود ساختار اقتصادی-اجتماعی کشور مؤثر باشند.

علم سنجی نه یک وسیله تشخیص مطلق است و نه یک اکثیر جادویی بلکه یکی از بهترین وسایلی است که می‌تواند به روشن شدن قضایای علمی و ارائه راه حل برای انواع مشکلات در زمینه فعالیت‌های تحقیقاتی کمک کند. باید توجه داشت که موفقیت بررسی‌های علم سنجی در مدیریت‌های علمی کاملاً وابسته به جامعیت اطلاعات جمع‌آوری شده و شرح و تفسیر درست آنهاست.

چهار مقوله اصلی علم‌سنجی

۱) جایگاه علم‌سنجی در تدوین سیاست‌ها و خط مشی‌های علمی و پژوهشی

۲) جایگاه علم‌سنجی در مطالعه ارتباطات علمی و تحلیل استنادی

۳) جایگاه علم‌سنجی در ارزیابی کمی و کیفی منابع و انتشارات علمی

۴) جایگاه علم‌سنجی در بررسی برون‌داد، بازدهی/ عملکرد و تأثیر گذاری علمی