زبان ترکی آذربایجانی/اصوات
در بخش الفبا با الفبای زبان و واج‌های موجود به همراه مثال آشنا شدیم و دیدیم که در زبان ترکی آذربایجانی ۳۲ حرف یا صدا وجود دارد. در این بخش به تحلیل بیشتر صداها می‌پردازیم.
صامت‌ها
[ویرایش]صامت‌ها یا حروف بی‌صدا در زبان ترکی آذربایجانی ۲۳ تا هستند که به شرح زیر هستند. برای هرکدام مثال فارسی هم آورده شده است تا صدای آن برای خواننده فارسی‌زبان معلوم شود.
| حرف | Bb | Cc | Çç | Dd | Ff | Gg | Ğğ | Hh | Xx | Jj | Kk | Ll | Mm | Nn | Pp | Rr | Ss | Şş | Tt | Vv | Yy | Zz | |
| مثال ترکی | Baş | Can | Çöl | Dar | Fənər | Göl | Yağ | Hələ | Xal | Jalə | Kol | Qar | Lalə | Mən | Naz | Palaz | Türk | Sən | Şəlalə | Toz | Var | Yaz | Zor |
| مثال فارسی | برگ | جان | چرخ | دور | فانوس | (*) | باغ | هم | خال | پژمرده | کلم(**) | گل | لاله | من | نان | پتو | رنگ | سیم | شش | تیم | ولی | چای | زرد |
(*) در فارسی وجود ندارد و نزدیک‌ترین صدا به آن گ است.
(**) شبیه ک فارسی است اما کمی متفاوت‌تر تلفظ می‌شود.
مصوت‌ها
[ویرایش]مصوت‌ها در ترکی آذربایجانی ۹ تا هستند که به شکل جدول زیر هستند:
| حرف | Aa | Ee | Əə | Iı | İi | Oo | Öö | Uu | Üü |
| مثال ترکی | At | El | Əl | Ilıq | İti | Od | Öz | Un | Üç |
| معنی مثال ترکی | اسب | مردم | دست | ولرم | تیز | آتش | خود | آرد | سه |
| مثال فارسی | آن(*) | اسم | اسب | (**) | این(*) | اردک | (**) | تور(*) | (**) |
- (*) صداهای A و İ و U در ترکی به صورت خیلی کوتاه هستند، برخلاف صداهای فارسی که کشیده هستند. اگر دقیق‌تر نگاه کنیم می‌توانیم آنها را متفاوت درنظر بگیریم که از آنجایی که این صداهای کشیده فارسی هم به همراه کلمات فارسی وارد ترکی شده‌اند، مصوت‌های ترکی آذربایجانی به ۱۲ مورد می‌رسد. در ترکی استانبولی این سه صدای کشیده وارد شده از فارسی را به شکل متفاوت â و î و û نشان می‌دهند ولی در ترکی آذربایجانی این تمایز انجام نشده است.
- (**) این صداها در فارسی وجود ندارند و نزدیک‌ترین صداها به آنها، همان شکل مشابهشان یعنی İ و Ö و Ü هستند که فارسی‌زبانان در صورت عدم توانایی تلفظ اصلی، می‌توانند بدین شکل آنها را تلفظ کنند.
تقسیم‌بندی مصوت‌ها
[ویرایش]این ۹ حرف صدادار از دیدهای متفاوت به دسته‌های متفاوتی تقسیم‌بندی می‌شوند که هرکدام کاربرد مخصوص خود را دارند. مهم‌ترین تقسیم‌بندی آنها، تقسیم به دو دسته صداهای جلویی و صداهای پشتی (یا باز و بسته یا نازک و ضخیم) است.
تقسیم‌بندی دیگر، تقسیم به دو دسته صداهای غنچه‌ای و غیرغنچه‌ای است.
هر دو این تقسیم‌بندی‌ها را در جدول زیر مشاهده می‌کنید:
| صداهای جلویی | صداهای پشتی | |||
| صداهای غیرغنچه‌ای | ə,e | i | a | ı |
| صداهای غنچه‌ای | ö | ü | o | u |
به یاد سپردن این تقیسم‌بندی‌ها هم کار سختی نیست. مثلاً صداهای غنچه‌ای صداهایی هستند که موقع تلفظ آنها دهان و لب‌ها به شکل دایره می‌شوند. ظاهر نوشتاری این حرف‌ها هم به شکل منحنی هستند: o، u، ö و ü.
صداهای جلویی و پشتی را هم می‌توان به صورت «ə/e و نقطه‌دارها» و «a و بی‌نقطه‌ها» به خاطر سپرد.
به خاطر سپردن این تقسیم‌بندی‌ها مهم است چرا که در قواعد بعدی از آنها به وفور استفاده خواهد شد.