زبان ترکی آذربایجانی/الفبا

مقدمه

الفبا

اصوات

زبان ترکی آذربایجانی

خط

در طول اعصار مختلف، زبان ترکی آذربایجانی با خط‌های متفاوتی نوشته شده است. در قرن‌های بسیار گذشته که هنوز از دیگر زبان‌های ترکی جدا نشده بود، با خط اورخون نوشته می‌شده است. پس از اسلام آوردن ترکان، استفاده از خط عربی رواج یافت و جای خط‌های قبلی را گرفت. استفاده از این خط تا قرن اخیر ادامه داشت تا این که در تحولات عصر اخیر، تغییر خط و استفاده از خط‌های دیگر به عرصه رسید. در ترکیه پس از تشکیل جمهوری ترکیه، خط قبلی زبان ترکی عثمانی که برگرفته از خط فارسی-عربی بود کنار گذاشته شد و خطی جدید برگرفته از الفبای لاتین استفاده شد. چند سال بعد در جمهوری آذربایجان هم خط فارسی-عربی به خط لاتین تغییر داده شد. استفاده از این خط ده سال رواج داشت تا این که به دستور استالین تمام ملت‌های شوروی سابق از جمهوری آذربایجان شوروی مجبور به استفاده از خط سریلیک شدند. استفاده از این خط تا زمان فروپاشی شوروی ادامه داشت که پس از فروپاشی شوروی دوباره خط لاتین قبلی (با اندک تغییر) مورد استفاده قرار گرفت که تا به امروزی استفاده می‌شود.

در ایران همواره از خط فارسی-عربی برای نوشتار زبان استفاده شده است و می‌شود.

خط لاتین کاملاً آوایی است و رابطه یک-به-یک بین واج‌ها و حرف‌های وجود دارد، خط فارسی-عربی خط راحتی نیست و مخصوصاً برای تحصیل‌نکرده‌ها سختی‌هایی دارد چون بعضی حروف نوشتاری چند صدا دارند و بعضی صداها چند حرف نوشتار. به عنوان مثال حرف و در خط عربی ممکن است هرکدام از صداهای o، u، ü یا v را داشته باشد. یا این که صدای z با هر کدام از حرف‌های ز، ذ، ض یا ظ نوشته شود. اگرچه استفاده از خط فارسی-عربی به خاطر آشنایی مردم با زبان فارسی، راحتی‌هایی هم برای ترکان ایرانی دارد.

در این آموزش به علت اینکه باید روی ترکیب کلمات و صداها و واج‌ها دقیق شویم و انتقال اطلاعات راحت و بدون ابهام داشته باشیم، از خط لاتین برای آموزش استفاده می‌کنیم. البته در بخش الفبا در زیر، هر سه الفبای فارسی-عربی، لاتین و سریلیک را معرفی می‌کنیم که در صورت نیاز می‌تواند مورد استفاده واقع شود.

الفبا

لاتین	سریلیک	عربی	مثال لاتین	معنی فارسی
Aa	Аа	آ ا	Ana	مادر
Bb	Бб	ب	Baş	سر
Cc	Ҹҹ	ج	Can	جان
Çç	Чч	چ	Çörək	نان
Dd	Дд	د	Dil	زبان
Ee	Ее	ئ	Tez	زود
Əə	Әә	ا ه	Əl	دست
Ff	Фф	ف	Fikir	فکر
Gg	Ҝҝ	گ	Gəl	بیا
Ğğ	Ғғ	غ	Yağış	باران
Hh	Һһ	ه ح	Həftə	هفته
Xx	Хх	خ	Yox	نه
Iı	Ыы	ې	Işıq	نور
İi	Ии	ی	Biz	ما
Jj	Жж	ژ	Jalə	ژاله
Kk	Кк	ک	Kök	ریشه
Qq	Гг	ق	Qurd	کرم/گرگ
Ll	Лл	ل	Lil	گل‌آلود
Mm	Мм	م	Mən	من
Nn	Нн	ن	Min	هزار
Oo	Оо	ۏ	Qol	بازو
Öö	Өө	ؤ	Göz	چشم
Pp	Пп	پ	Pişik	گربه
Rr	Рр	ر	Bərk	سفت
Ss	Сс	س ث ص	Su	آب
Şş	Шш	ش	Kişi	مرد
Tt	Тт	ت ط	Ata	پدر
Uu	Уу	و	Duz	نمک
Üü	Үү	ۆ	Güc	قدرت/نیرو
Vv	Вв	و	Vur	بزن
Yy	Јј	ی	Yay	تابستان
Zz	Зз	ز ذ ض ظ	Buz	یخ

بررسی خط لاتین نسبت به انگلیسی و ترکی استانبولی

همانطور که دقت کردید و متوجه شدید، بعضی از حرف لاتین به شکل متفاوتی از اصل لاتین خود برگرفته شده‌اند و صدای متفاوتی می‌دهند، از جمله C با صدای ج و X با صدای خ. بعضی از حروف ناموجود هم از خط لاتین ترکی استانبولی برگرفته شده‌اند و هم‌صدا با آن هستند، مثل Ç با صدای چ، Ğ با صدای غ (که البته در ترکی استانبولی خفیف‌تر است)، Ş با صدای ش و Ö، Ü و I که در فارسی موجود نیستند. Q به شکل ق فارسی و G به شکل گ فارسی تلفظ می‌شود.

بررسی خط عربی نسبت به فارسی

در ترکی دو نوع "گ" وجود دارد, "گ" نازک (گ) و "گ" کلفت (ق). (در خط عربی، "ق" به شکل "گ" فارسی تلفظ می‌شود و "گ" ترکی هم در فارسی وجود ندارد.) در ترکی دو نوع "ک" وجود دارد, "ک" نازک و "ک" کلفت. حروف صدادار در ترکی به شکل کوتاه تلفظ می‌شود، در حالی که در فارسی حروف صدادار کشیده تلفظ می‌شود. "ه ـه" آخر کلمات یا هجاها به شکل فتحه تلفظ می‌شود برخلاف فارسی که صدای کسره دارد. "ئ ئـ" دقیقاً همان کسره است که همیشه نوشته می‌شود. "اؤ" هم در فارسی وجود ندارد و نزدیکترین صدا به آن ضمه است.