زبان ترکی آذربایجانی/الفبا
| مقدمه | الفبا | اصوات |
| زبان ترکی آذربایجانی |
خط[ویرایش]
در طول اعصار مختلف، زبان ترکی آذربایجانی با خط‌های متفاوتی نوشته شده است. در قرن‌های بسیار گذشته که هنوز از دیگر زبان‌های ترکی جدا نشده بود، با خط اورخون نوشته می‌شده است. پس از اسلام آوردن ترکان، استفاده از خط عربی رواج یافت و جای خط‌های قبلی را گرفت. استفاده از این خط تا قرن اخیر ادامه داشت تا این که در تحولات عصر اخیر، تغییر خط و استفاده از خط‌های دیگر به عرصه رسید. در ترکیه پس از تشکیل جمهوری ترکیه، خط قبلی زبان ترکی عثمانی که برگرفته از خط فارسی-عربی بود کنار گذاشته شد و خطی جدید برگرفته از الفبای لاتین استفاده شد. چند سال بعد در جمهوری آذربایجان هم خط فارسی-عربی به خط لاتین تغییر داده شد. استفاده از این خط ده سال رواج داشت تا این که به دستور استالین تمام ملت‌های شوروی سابق از جمهوری آذربایجان شوروی مجبور به استفاده از خط سریلیک شدند. استفاده از این خط تا زمان فروپاشی شوروی ادامه داشت که پس از فروپاشی شوروی دوباره خط لاتین قبلی (با اندک تغییر) مورد استفاده قرار گرفت که تا به امروزی استفاده می‌شود.
در ایران همواره از خط فارسی-عربی برای نوشتار زبان استفاده شده است و می‌شود.
خط لاتین کاملاً آوایی است و رابطه یک-به-یک بین واج‌ها و حرف‌های وجود دارد، خط فارسی-عربی خط راحتی نیست و مخصوصاً برای تحصیل‌نکرده‌ها سختی‌هایی دارد چون بعضی حروف نوشتاری چند صدا دارند و بعضی صداها چند حرف نوشتار. به عنوان مثال حرف و در خط عربی ممکن است هرکدام از صداهای o، u، ü یا v را داشته باشد. یا این که صدای z با هر کدام از حرف‌های ز، ذ، ض یا ظ نوشته شود. اگرچه استفاده از خط فارسی-عربی به خاطر آشنایی مردم با زبان فارسی، راحتی‌هایی هم برای ترکان ایرانی دارد.
در این آموزش به علت اینکه باید روی ترکیب کلمات و صداها و واج‌ها دقیق شویم و انتقال اطلاعات راحت و بدون ابهام داشته باشیم، از خط لاتین برای آموزش استفاده می‌کنیم. البته در بخش الفبا در زیر، هر سه الفبای فارسی-عربی، لاتین و سریلیک را معرفی می‌کنیم که در صورت نیاز می‌تواند مورد استفاده واقع شود.
الفبا[ویرایش]
| لاتین | سریلیک | عربی | مثال لاتین | معنی فارسی |
| Aa | Аа | آ ا | Ana | مادر |
| Bb | Бб | ب | Baş | سر |
| Cc | Ҹҹ | ج | Can | جان |
| Çç | Чч | چ | Çörək | نان |
| Dd | Дд | د | Dil | زبان |
| Ee | Ее | ئ | Tez | زود |
| Əə | Әә | ا ه | Əl | دست |
| Ff | Фф | ف | Fikir | فکر |
| Gg | Ҝҝ | گ | Gəl | بیا |
| Ğğ | Ғғ | غ | Yağış | باران |
| Hh | Һһ | ه ح | Həftə | هفته |
| Xx | Хх | خ | Yox | نه |
| Iı | Ыы | ې | Işıq | نور |
| İi | Ии | ی | Biz | ما |
| Jj | Жж | ژ | Jalə | ژاله |
| Kk | Кк | ک | Kök | ریشه |
| Гг | ق | Qurd | کرم/گرگ | |
| Ll | Лл | ل | Lil | گل‌آلود |
| Mm | Мм | م | Mən | من |
| Nn | Нн | ن | Min | هزار |
| Oo | Оо | ۏ | Qol | بازو |
| Öö | Өө | ؤ | Göz | چشم |
| Pp | Пп | پ | Pişik | گربه |
| Rr | Рр | ر | Bərk | سفت |
| Ss | Сс | س ث ص | Su | آب |
| Şş | Шш | ش | Kişi | مرد |
| Tt | Тт | ت ط | Ata | پدر |
| Uu | Уу | و | Duz | نمک |
| Üü | Үү | ۆ | Güc | قدرت/نیرو |
| Vv | Вв | و | Vur | بزن |
| Yy | Јј | ی | Yay | تابستان |
| Zz | Зз | ز ذ ض ظ | Buz | یخ |
بررسی خط لاتین نسبت به انگلیسی و ترکی استانبولی[ویرایش]
همانطور که دقت کردید و متوجه شدید، بعضی از حرف لاتین به شکل متفاوتی از اصل لاتین خود برگرفته شده‌اند و صدای متفاوتی می‌دهند، از جمله C با صدای ج و X با صدای خ. بعضی از حروف ناموجود هم از خط لاتین ترکی استانبولی برگرفته شده‌اند و هم‌صدا با آن هستند، مثل Ç با صدای چ، Ğ با صدای غ (که البته در ترکی استانبولی خفیف‌تر است)، Ş با صدای ش و Ö، Ü و I که در فارسی موجود نیستند. Q به شکل ق فارسی و G به شکل گ فارسی تلفظ می‌شود.
بررسی خط عربی نسبت به فارسی[ویرایش]
در ترکی دو نوع "گ" وجود دارد, "گ" نازک (گ) و "گ" کلفت (ق). (در خط عربی، "ق" به شکل "گ" فارسی تلفظ می‌شود و "گ" ترکی هم در فارسی وجود ندارد.) در ترکی دو نوع "ک" وجود دارد, "ک" نازک و "ک" کلفت. حروف صدادار در ترکی به شکل کوتاه تلفظ می‌شود، در حالی که در فارسی حروف صدادار کشیده تلفظ می‌شود. "ه ـه" آخر کلمات یا هجاها به شکل فتحه تلفظ می‌شود برخلاف فارسی که صدای کسره دارد. "ئ ئـ" دقیقاً همان کسره است که همیشه نوشته می‌شود. "اؤ" هم در فارسی وجود ندارد و نزدیکترین صدا به آن ضمه است.