زبان ترکی آذربایجانی/مقدمه

'

مقدمه

الفبا

زبان ترکی آذربایجانی

تبارشناسی زبان

زبان ترکی آذربایجانی از خانواده زبان‌های ترکی‌تبار است که پس از ترکی استانبولی، بیشترین تعداد متکلمان را دارد. زبان ترکی آذربایجانی بسیار نزدیک به زبان ترکی استانبولی است، چرا که در چند قرن اخیر از آن جدا شده است و هنوز تفاوت‌های اندکی دارند، و از این رو به صورت دو طرفه قابل فهم توسط یکدیگر است. زبان ترکی قشقایی هم بسیار نزدیک به ترکی آذربایجانی است و حتی گاهاً لهجه‌ای از آن هم شمرده می‌شود، اما با این حال تفاوت‌هایی هم دارد، از جمله حفظ صدای ترکی نگ (ŋ) که در زبان‌های ترکی آذربایجانی و استانبولی فراموش شده است. زبان ترکی خراسانی هم با وجود فاصله جغرافیایی قابل توجه، باز بسیار نزدیک به ترکی آذربایجانی است.

در کل، می‌توان اعضای خانواده زبان‌های ترکی که نزدیکی قابل ملاحظه‌ای به ترکی آذربایجانی دارند و در حد بسیار بالا یا متوسط قابل توجه، قابل فهم توسط متکلمان زبان ترکی آذربایجانی هستند را به شکل زیر خلاصه کرد:

• ترکی استانبولی (بالا)
• ترکی قشقایی (بالا)
• ترکی خراسانی (بالا)
• زبان ترکی خلجی (بالا)
• ترکی تاتار کریمه (متوسط به بالا)
• زبان گاگائوز (متوسط به بالا)
• زبان ازبکی (متوسط)
• زبان اویغوری (متوسط)

زبان ترکی آذربایجانی به خاطر همسایگی و اشتراکات فرهنگی و مذهبی بسیار، از زبان‌های فارسی و عربی تأثیر گرفته است و بر فارسی در حد ورود وام‌واژه تأثیر گذارده است.

مناطق تکلم

این زبان در جمهوری آذربایجان زبان رسمی کشور است و زبان مادری حدود نود درصد اهالی را که نزدیک ۹ میلیون نفر می‌شود، تشکیل می‌دهد. در ایران هم زبان حدود ۱۲ الی ۱۸ میلیون نفر را تشکیل می‌دهد و با وجود وضعیت رسمی نداشتن در رسانه‌ها و مطبوعات به مقدار قابل ملاحظه‌ای استفاده می‌شود. در ایالت داغستان روسیه هم متکلمانی دارد و به همراه چند زبان دیگر، زبان رسمی است. علاوه بر این کشورها، در روسیه، ترکیه، عراق هم متکلمان بومی دارد و دیاسپورای قابل توجهی در کشورهای غربی از جمله آمریکا و کاناداد هم به وجود آمده است.

در ایران استان‌های آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، اردبیل، زنجان، قزوین،همدان جمعیت بومی انبوهی از ترک آذربایجانی دارند.همچنین این مردم به صورت اقلیت قابل توجه در استان‌های کردستان،گیلان و مرکزی حضور دارند. جمعیت مهاجر قابل توجهی هم به تهران، کرج، قم و شهرهای دیگر در قدیم و جدید مهاجرت کرده است و استفاده از این زبان در بین این گرو‌های مهاجر رایج است.